استخوانسازی نابجا( Heterotopic Ossification)

تعریف

به تشکیل استخوان در بافتهای  خارج از استخوان گفته میشود که معمولا به طور خود به خود و یا پس از ضربه رخ میدهد. علت دقیق استخوانسازی نابجا شناخته شده نیست، اما به نظر می رسد که  حساس بودن ژنتیکی است.

بدنبال تعویض مفصل ران یا زانو هم ممکن است دیده شود.

یافته های بالینی

مردان دو برابر بیشتر از زنان به این بیماری مبتلا میشوند.

به خصوص مردان مبتلا به استئوآرتریت هیپرتروفیک ( به مبحث استئوآرتریت هیپرتروفیک در همین سایت مراجعه شود)  ، و زنان با سن بیشتر از  ۶۵ سال شایعتر است.

محل : شایع ترین محل بین عضله و کپسول مفصلی است

مواردیکه پس از اسیب  عصبی (مغز یا نخاع) ایجاد میشوند معمولا تا دو ماه پس از آن آسیب بروز میکنند.

مکانهای درگیری:

مفاصل درگیر وقتی دلیل استخوانسازی نابجا، ضربه مغزی باشد، بترتیب شیوع عبارتند از : هیپ، آرنج، شانه، و زانو.

استخوانسازی نابجا در آرنج  بیشتر  پس از ضربه مغزی بوجود می آید  و در آرنج  سمت فلج که حرکاتش بدلیل گرفتگی شدید عضلانی (اسپاستیک) کاهش دارد،  اتفاق می افتد.

مفاصل درگیر وقتی دلیل استخوانسازی نابجا، ضربه به نخاع  باشد، بترتیب شیوع عبارتند از : هیپ، زانو،  آرنج،و شانه. در اطراف مفصل ران بیشتر ماهیچه های جلویی و خارجی ران درگیر میشوند تا ماهیچه های پشتی و داخلی (کشاله ای) ران. در در گیری اطراف زانو بیشتر طرف داخل زانو درگیر میشود تا بیرون آن.

ممکن است در اثر کاهش دامنه حرکتی مفاصل مجاور از یکسو ، و پوکی استخوان  از سویی دیگر این بیماری به شکستگی مرضی ( پاتولوژیک) اندام بیانجامد.

 گیر افتادن اعصاب اندام درون استخوانسازی نابجا میتواند منجر به فلج اعصاب شود.

خشک شدگی اندام ها و عدم تحرک معمول آنها  میتواند به زخم های پوستی ناشی از قرارگیری اندام بمدت طولانی در یک وضعیت( و در نتیجه فشار بی امان بر پوست آن ناحیه) بیانجامد.

 تب، کاهش دامنه حرکتی ، قرمزی، گرمی و درد مفاصل مبتلا ، از علائم دیگر هستند.

ممکن است استخوانسازی نابجا پس از تعویض مفصل زانو به ناپایداری استخوان کشکک بیانجامد.

یافته های رادیوگرافیک

رادیوگرافی ساده در مراحل اولیه فایده ای ندارد و نمیتواند استخوانسازی نابجا را نشان دهد. حدود یک هفته تا ۱۰ روز پس از شروع علائم بیمار، کلسیم شروع به رسوب کردن در بافت مینماید و در رادیوگرافی قابل دیدن است.  ناحیه استخوانسازی شده کاملا از بافت اطراف متمایز است( شکل ۱،۲، و۳).

سونوگرافی میتواند در مراحل ابتدایی بیماری که هنوز استخوانسازی نابجا در رادیوگرافی ساده قابل دیدن نیست، به تشخیص کمک نماید.

اسکن استخوان: در مراحل ابتدایی بیماری بهترین روش تشخیصی است.

شکل ۱-

شکل ۲-

شکل ۳-

 یافته های آزمایشگاهی

افزایش آلکالن فسفاتاز خون به بیش از ۲۵۰ واحد در لیتر، که چنانچه ۱۲ هفته پس از عمل بالا باشد پیش بینی کننده ایجاد استخوانسازی نابجا است.

افزایش CRP  (بهتر از افزایش  ESR) ، متناسب است با وضعیت التهابی استخوانسازی نابجا و نرمال شدن آن با مرحله بلوغ این بیماری همراه است

افزایش  ESR  به بالاتر از ۳۵ بویژه ۱۲ هفته پس از عمل جراحی تعویض مفصل ران پیش بینی کننده این بیماری است.

افزایش  CPK  متناسب است با شدت درگیری عضلات.

پیشگیری

درمان دارویی: ایندومتاسین با دز ۷۵ میلی گرم روزانه بمدت ۱۰ تا ۴۲ روز تجویز میشود.

رادیوتراپی : با دز ۵۵۰ تا ۷۰۰ راد از ۴ ساعت قبل از عمل تا ۷۲ ساعت پس از عمل میتواند در کاهش بروز استخوانسازی نابجا در افرادیکه در معرض خطر هستند، کمک نماید.

درمان

جراحی وسیع بمنظور برداشتن استخوانسازی نابجا. در مورادیکه این بیماری منجر به خشکی شدید مفصل و ناتوانی حاصل از آن شده باشد کمک کننده است ( شکل ۱) . برای مشخص کردن عروق و اعاب ناحیه درگبر ممکن است به یک جراحی بزرگ نیاز باشد که با خطر خونریزی زیادی و احتمال عفونت همراه است و بیماران عزیز باید به این مسئله توجه داشته باشند.

زمان جراحی : هنگامی است که  سطح  آلکالن فسفاتاز خون نرمال شده باشد و فعالیت استخوانسازی نابجا در اسکن استخوان  کاهش چشمگیر پیدا کرده باشد.

بطور تخمینی این زمان ۶ ماه پس از ضدمات معمولی، ۱۲ ماه پس از ضربات نخاعی و ۱۸ ماه پس از ضربات مغزی است.

پس از عمل تا ۵ روز ایندومتاسین تجویز میشود و حرکات مفاصل درگیر هرچه سریعتر و به نرمی شروع میگردد.

عاقبت بیماری

خونریزی حین عمل و تشکیل هماتوم( تجمع خون در بافت ها بصورت توده) .

عفونت:  خطر عفونت در جراحی تعویض مفصل چنانچه با استخوانسازی نابجا همراه شود بالاتر است. ضمنا پس از برداشتن استخوانسازی نابجا بوسیله جراحی، خطر عفونت بدلیل وسعت عمل جراحی بالا است.

شکستگی مرضی استخوانهای ناحیه درگیر. در هنگام جراحی یا انجام فیزیوتراپی بالا است. بیماران عزیز باید به این مورد هم توجه داشته باشند.

عود استخوانسازی نابجا: هر چه آسیب عصبی همراه بیشتر باشد، این خطر بالاتر است.

سیاه شدن استخوان( نکروز آواسکولر): بدلیل نیاز به جراحی وسیع برای برداشتن بافت استخوانی نابجا از بدن، ممکن است خونرسانی به استخوانهای سالم به مخاطره افتد و این مشکل پیش آید.